Tu’utu’uni ki he Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa’anga

Na’e tali ‘e he Poate ‘a e kau Talēkita ‘a e Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga´ hili ‘enau fakataha he ‘aho 30 ‘o ‘Okatopa 2017, ke kei hokohoko atu ai pē ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue fakapa’anga lolotonga´ ‘a ia ‘oku hā atu ‘i lalo´. ‘Oku fakataumu’a eni ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangikē, ‘o fakafou mai ‘i hono tuku atu ‘a e ngaahi nō ki tu’a ke ne faka’ai’ai mo pātoloaki ‘a e tupu faka’ekonōmika ‘a e fonua´.

a.  Ke kei hoko atu pē hono ta’etotongi ha tupu (interest) ‘i he ngaahi ‘akauni pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangike´ (Exchange Settlement Account) ‘oku fakahū ‘i he Pangikē Pule´ (zero interest rate policy);
e. Ke ‘oua ‘e toe ma’ulalo hifo he peseti ‘e 80 ‘a e lahi e ngaahi nō ‘oku tukuatu ‘e he ngaahi pangikē ‘o fakahoa ki he lahi ‘o ‘enau ngaahi fakahū pa’anga´ (loans/deposit ratio);
f. Ke kei tauhi pē ‘a e lahi ‘o e pa’anga ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale, ‘a ia ‘oku tu’utu’uni fakalao ke tauhi ‘i he Pangikē Pule´ (Statutory Reserve Deposit) ‘i he peseti ‘e 10; pea
h. Ke tu’uma’u pē ‘a e faka’amu ki he hikihiki e totongi ‘o e ngaahi koloa´ (inflation reference rate) ‘i he peseti ‘e 5%.

Na’e fakahā ‘e he Kōvana ‘o e Pangikē Pule´, Sione Ngongo Kioa, na’e longomo’ui ‘a e ngaahi ngāue faka’ekonōmika fakalotofonua´ ‘i ‘Aokosi. Na’e kake ‘a hono uta atu e ngoue ki muli´ ‘aki ‘a e toni ‘e 335.4, ‘o hā mai ai ‘a e kamata ‘a e to’u hina´ pea pehee ki he toe lelei ange ‘a hono hū atu ‘a e manioke´. Na’e toe tokoni foki mo e tupu peseti ‘e 7.1 ‘a e nō ki he ngoue´ ki he tupu ‘i he sekitoa ngoue´. ‘Oku tokoni ‘a e ngaahi ngāue langa ‘oku lolotonga fakahoko´ ki he tupu ‘a e ngaahi ngāue ‘i he sekitoa ‘o e fakatupu koloa´ (secondary sector), ‘o hā mai ‘i he tupu 0.7 miliona KwH ‘a hono ngāue’aki ‘o e ‘uhila´ (electricity consumption). Na’e toe tokoni foki ki he tupu ‘i he sekitoa ko ‘eni´ ‘a e tupu ‘i he nō ki he sekitoa fa’u koloa (manufacturing). Na’e kake peseti ‘e 46.4 ‘a e tokolahi ‘o e tu’uta mai ki Tonga ni mei tu’apule’anga´ ‘aki ‘a e pasese ‘e 527, ‘o kaunga lelei eni ki he ngaahi ngāue ‘i he sekitoa takimamata. Na’e lesisita ‘a e saliote misini ‘e 377 ‘i ‘Aokosi, ‘a ia ko e tupu peseti ‘e 34.1 eni mei he mahina kuo’osi´. ‘Oku ho’ata mei heni ‘a e longomo’ui ‘a e sekitoa fefakatau’aki´ (trade sector) ‘i he lolotonga ‘o e māhina´, kae’uma’ā ‘ene kaunga lelei ki he sekitoa fefononga’aki (transportation sector).

‘Oku kei ‘i he tu’unga lelei ‘aupito ‘a e fai fatongia ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale´, ‘o makatu’unga mei he tu’unga fakafiemālie ‘a ‘enau tu’unga tupu´ (profitability) pea pehē ki he kei ‘i he tu’unga mā’ulalo ai pē ‘a e ngaahi nō ‘oku palopalema´. Neongo ‘a e hiki ‘a e lahi ‘o e pa’anga ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale ‘a ia ‘oku tu’utu’uni fakalao ke tauhi ‘i he Pangikē Pule´ (Statutory Reserve Deposit) ki he peseti ‘e 10 ‘i he mahina kuo’osi, na’e kei tupu pe ‘a e pa’anga ngāue (liquidity) ‘a e ngaahi pangikē ki he $282.9 miliona ‘i ‘Aokosi. ‘Oku makatu’unga eni mei he tupu ‘a e fakahū pa’anga, ‘a ia na’e kau ki heni ‘a e hū mai ‘a e pa’anga ne fakatau ‘aki e ‘inasi (shares) ‘i he taha ‘o e ngaahi kautaha fakalotofonua (Tonga Cable Limited). Na’e holo si’i ‘a e lahi ‘o e ngaahi nō ‘i hono fakahoa ki he lahi ‘o e ngaahi fakahū pa’anga´ (loans/deposit ratio) mei he peseti ‘e 76.3 ‘i he māhina kuo’osi´ ki he peseti ‘e 75.2 ‘i ‘Aokosi. Na’e makatu’unga eni mei he tupu $18.6 miliona (3.5%) ‘a e ngaahi fakahū pa’anga´, ‘o lahi ange ‘i he tupu $8.5 miliona (2.1%) ‘i he ngaahi nō. ‘Oku kei ma’ulalo pē ‘eni ‘i he tu’unga kuo tu’utu’uni ‘e he Pangikē Pule´ ke a’usia ‘e he ngaahi pangikē, ‘a ia ko e peseti ‘e 80. ‘Oku hā mahino mei heni ‘a e kei ‘i ai pē ‘a e faingamālie ke toe fakalahi ‘a e ngaahi nō ke tuku atu ‘e he ngaahi pangikē. Na’e ‘alu hake ‘a e hulu ‘i he ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō mo e ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he fakahū pa’anga´ (weighted average interest rate spread) ‘i ‘Aokosi. Na’e makatu’unga eni mei he holo ‘a e ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he fakahū pa’anga´ (weighted average deposit rate) ‘i hono fakahoa ki he tupu ‘i he ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō (weighted average lending rate).

Na’e holo ‘a e pa’anga talifaki ‘i muli´ (foreign reserves) ‘aki ‘a e $3.9 miliona ki he $405.0 miliona ‘i ‘Aokosi 2017. Na’e makatu’unga eni mei he fe’amokaki ‘i he palanisi ‘o e fehū’aki pa’anga mo muli´, ‘a ia na’e lahi ange ‘a hono totongi ‘o e hū mai ‘o e ngaahi koloa mei muli´. ‘Oku fe’unga ‘a e tu’unga lolotonga ‘o e pa’anga talifaki´ pea mo e māhina ‘e 6.9 ‘o e koloa mo e ngaahi ngāue hū mai mei muli´1. ‘Oku kei ma’olunga pē eni ‘i he tu’unga ma’ulalo taha ‘oku fiema’u ‘e he Pangikē Pule´, ‘a ia ko e māhina ‘e 3 ki he 4 ‘o e koloa mo e ngaahi ngāue hū mai mei muli´.

Na’e toe holo ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloa fakata’u´ ki he peseti ‘e 5.2 ‘i ‘Aokosi 2017, ‘o mā’olunga si’i ia ‘i he tu’unga fe’unga ko e pēseti ‘e 5 ‘i he fakafuofua ‘a e Pangikē Pulé (reference rate). Na’e makatu’unga ‘a e tupu ‘i he totongi koloa fakata’u´ mei he hiki hake ‘a e totongi ‘o e ngaahi koloa hū mai mei muli´ ‘o tautautefito ki he totongi ‘o e kakano’i manu (sipi), pata, suka, tapaka (Winfield blue) pea mo e kava mālohi (alcohol). Na’e hoko ‘a hono fakahoko ‘a e ngaahi tute fo’ou ‘i he mahina kuo ‘osi (Siulai 2017) ke ne hiki’i hake ‘a e totongi ‘o e koloa hū mai mei muli‘. Na’e toe kake mo e totongi koloa fakata’u fakalotofonua´, makatu’unga mei he si’isi’i ange ‘a e lahi ‘o e kava-Tonga´, lahi e fetō’aki ‘i he totongi ‘o e koloa me’akai fakalotofonua´ pea mo e hiki e totongi ‘o e ‘uhila´.

‘Oku kei fakafuofua pē ‘e he Pangikē Pulé ‘e mālohi ‘a e tupu faka’ekonōmika fakalotofonuá ‘i he kaha’u´. Ko e pa’anga talifaki ‘i mulí ‘oku fakafuofua ‘e kei ‘i he tu’unga fakafiemālie pē. ‘Oku makatu’unga eni mei he fakafuofua ‘e kei ‘i he tu’unga mā’olunga ai pē ‘a e ngaahi talafi pa’anga mei mulí pea pehē ki he pa’anga tokoni mei he ngaahi hoa ngāue langa fakalakalaká, neongo ‘e ala uesia ‘a e fakafuofua ko ‘ení mei he fakafuofua ‘e toe lahi ange mo e totongi ‘o e koloa hū mai mei mulí. ‘Oku toe fakafuofua ‘e kei hokohoko atu ai pē ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloá ‘i he kaha’u vave maí pea ke toki holo ki he tu’unga fe’unga ko e pēseti ‘e 5 ‘i he fakafuofua ‘a e Pangikē Pulé (reference rate) ‘i he 2017/18. Ka neongo ia ‘oku malava ke uesia ‘a e ngaahi fakafuofua ko ’eni mei he feliliuaki ‘o e ‘ea΄, pea mo ha toe ma’olunga ange ‘a e totongi koloa hū mai mei mulí.

Na’e aofangatuku ‘e he Kovana΄, ‘e kei hokohoko atu ai pē ‘a e tokanga ‘a e Pangikē Pulé ki hono siofi mo muimui’i ofi e ngaahi fakalakalaka faka’ekonōmika fakalotofonuá mo tu’apule’angá, mo tu’u mateuteu ke liliu ‘a e ngaahi fokotu’utu’u ngāue fakapa’angá ‘o ka fiema’u, ke tauhi e ma’uma’uluta ‘a e tu’unga fakapa’angá pea pehe ki he malu mo lelei ‘o e tafa’aki fakapa’anga, pea mo fakapapau’i ‘e ‘ikai ke toe kaunga kovi ‘a e ngaahi fakalakalaka ‘oku hoko´ ki he tupu faka’ekonomika ‘oku ma’uma’uluta mo tolonga.


1 - Na’e fakahoko ‘a e liliu ki he founga hono fika’i eni´, ke fakakau ‘a hono hū mai ‘a e koloa´ pea mo e ngaahi ngāue mei muli´. Ko e founga ne ngāue’aki ‘i he ngaahi lipooti kimu’a´ ne fakakau pē ‘a hono hū mai ‘a e koloa ‘ata’atā pē


Ngaahi Faka'eke'eke

Va'a 'Ekonomika
Pangike Pule Fakafonua 'o Tonga
NUKU'ALOFA

Telefoni: (676) 24057
Fax: (676) 24201

Meili 'Elekitulonika: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Ngaahi Ma'u'anga Fakamatala

Ongoongo 'i he Lea Faka-Tonga
pdfIcon 212 KB - Ma'u atu ha'o tatau 'o e ongoongo ni.

Vakai ki ha ngaahi Ongoongo 'o e 2017.

 

You are here: Home ARCHIVES News 2017 Press Releases Tu’utu’uni ki he Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa’anga