Tu’utu’uni ki he Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa’anga

Na’e tali ‘e he Poate ‘a e kau Talēkita ‘a e Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga´ hili ‘enau fakataha he ‘aho 17 ‘o Sanuali 2018, ke kei hokohoko atu ai pē ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue fakapa’anga lolotonga´ ‘a ia ‘oku hā atu ‘i lalo´. ‘Oku fakataumu’a eni ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangikē, ‘o fakafou mai ‘i hono tuku atu ‘a e ngaahi nō ki tu’a ke ne faka’ai’ai mo pātoloaki ‘a e tupu faka’ekonōmika ‘a e fonua´.

a.  Ke kei hoko atu pē hono ta’etotongi ha tupu (interest) ‘i he ngaahi ‘akauni pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangike´ (Exchange Settlement Account) ‘oku fakahū ‘i he Pangikē Pule´ (zero interest rate policy);
e. Ke ‘oua ‘e toe ma’ulalo hifo he peseti ‘e 80 ‘a e lahi e ngaahi nō ‘oku tukuatu ‘e he ngaahi pangikē ‘o fakahoa ki he lahi ‘o ‘enau ngaahi fakahū pa’anga´ (loans/deposit ratio);
f. Ke kei tauhi pē ‘a e lahi ‘o e pa’anga ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale, ‘a ia ‘oku tu’utu’uni fakalao ke tauhi ‘i he Pangikē Pule´ (Statutory Reserve Deposit) ‘i he peseti ‘e 10; pea
h. Ke tu’uma’u pē ‘a e faka’amu ki he hikihiki e totongi ‘o e ngaahi koloa´ (inflation reference rate) ‘i he peseti ‘e 5%.

Na’e fakahā ‘e he Kōvana ‘o e Pangikē Pule´, Sione Ngongo Kioa, na’e fetō’aki ‘a e ngaahi ngāue faka’ekonōmika ‘i Novema kā na’e ‘i he tu’unga lelei pē. Fakatatau ki he polokalama fetalanoa’aki ‘a e Pangikē Pule´ mo e kau ngoue´, na’e lelei ange ‘a e fua ‘o e fonua ‘i Novema ‘i hono fakahoa ki he mahina kuo’osi´. Na’e tupu mo hono ngāue’aki ‘o e ‘uhila´ (electricity consumption) pea toe tokolahi ange mo e kau kasitomā na’e lekooti ‘i he lolotonga ‘o e mahina. ‘Oku tokoni ‘a e ngaahi ngāue langa ‘oku lolotonga fakahoko´ ki he tupu ‘a e ngaahi ngāue ‘i he sekitoa ‘o e fakatupu koloa´ (secondary sector), ‘o hā mai ‘i he tupu ‘i he nō taautaha ki he langa fale. ‘Oku ‘i he tu’unga lelei ‘aupito e sekitoa fakapa’anga (financial sector), ‘o tokoni’i ia ‘i he kake ‘a e nō kuo tuku atu´. Na’e holo leva ‘a e ngaahi ngāue faka’ekonōmika ‘i he sekitoa ngaahi ngāue (tertiary sector). Na’e hā eni ‘i he holo ‘a e tokolahi ‘o e tu’uta mai ki Tonga ni mei tu’apule’anga´, ‘o fenāpasi ia mo e holo ‘i he pa’anga hū mai mei he fefolau’aki´. Na’e toe holo mo e lahi ‘a e ngaahi koniteina na’e lesisita´ ‘o makatu’unga mei he toe si’i ange ‘a e ngaahi koniteina ‘oku fakataumu’a ki he pisinisi´ ‘o fakahoa ki he lahi ange ‘a e ngaahi koniteina fakataautaha´.

‘Oku kei ‘i he tu’unga lelei ‘aupito ‘a e fai fatongia ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale´, ‘o makatu’unga mei he tu’unga fakafiemālie ‘a ‘enau tu’unga tupu´ (profitability) pea pehē ki he kei ‘i he tu’unga mā’ulalo ai pē ‘a e ngaahi nō ‘oku palopalema´. Na’e kei tupu pe ‘a e pa’anga ngāue (liquidity) ‘a e ngaahi pangikē ‘i Novema, makatu’unga mei he tupu ‘a e fakahū pa’anga ‘a e ngaahi pangikē ki he Pangikē Pule´. Na’e kake si’i ‘a e lahi ‘o e ngaahi nō ‘i hono fakahoa ki he lahi ‘o e ngaahi fakahū pa’anga´ (loans/deposit ratio) ‘o makatu’unga eni mei he tupu ‘i he ngaahi nō fakahoa ki he tupu ‘a e ngaahi fakahū pa’anga´. ‘Oku kei ma’ulalo pē ‘eni ‘i he tu’unga kuo tu’utu’uni ‘e he Pangikē Pule´ ke a’usia ‘e he ngaahi pangikē, ‘a ia ko e peseti ‘e 80. ‘Oku hā mahino mei heni ‘a e kei ‘i ai pē ‘a e faingamālie ke toe fakalahi ‘a e ngaahi nō ke tuku atu ‘e he ngaahi pangikē. Na’e holo ‘a e hulu ‘i he ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō mo e ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he fakahū pa’anga´ (weighted average interest rate spread) ‘i Novema ki he peseti ‘e 5.809. Na’e makatu’unga eni mei he holo ‘a e ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō (weighted average lending rate) pea pehee foki ki he holo ‘a e ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he fakahū pa’anga´ (weighted average deposit rate).

Na’e kake ‘a e pa’anga talifaki ‘i muli´ (foreign reserves) ki he $424.8 miliona ‘i Novema 2017. Na’e makatu’unga eni mei he hulu ‘i he pa’anga hū mai ki he ngaahi ngāue fakafetu’utaki (telecommunication services) pea mo e ngaahi ngāue fefolau’aki´ (travel services). ‘Oku fe’unga ‘a e tu’unga lolotonga ‘o e pa’anga talifaki´ pea mo e māhina ‘e 7.6 ‘o e koloa mo e ngaahi ngāue hū mai mei muli´1. ‘Oku kei ma’olunga pē eni ‘i he tu’unga ma’ulalo taha ‘oku fiema’u ‘e he Pangikē Pule´, ‘a ia ko e māhina ‘e 3 ki he 4 ‘o e koloa mo e ngaahi ngāue hū mai mei muli´.

‘Oku te’eki ke tuku mai mei he ‘Ofisi Sitētisitika ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloa fakata’u ki Novema. Kaekehe, ‘oku fakafuofua ‘e he Pangikē Pule´ ‘e holo hifo ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloa ki he peseti ‘e 5.8 ‘i Novema 2017 mei he peseti ‘e 6.1 ‘i ‘Okatopa 2017. ‘Oku fakafuofua ko e totongi ‘o e me’akai, fefononga’aki, kava mālohi (alcohol), ‘uhila pea pehee ki he kava-Tonga tene fakatupunga ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloa fakata’u´.

‘Oku kei fakafuofua pē ‘e he Pangikē Pulé ‘e mālohi ‘a e tupu faka’ekonōmika fakalotofonuá ‘i he kaha’u´. Ko e pa’anga talifaki ‘i mulí ‘oku fakafuofua ‘e kei ‘i he tu’unga fakafiemālie pē. ‘Oku makatu’unga eni mei he fakafuofua ‘e kei ‘i he tu’unga mā’olunga ai pē ‘a e ngaahi talafi pa’anga mei mulí pea pehē ki he pa’anga tokoni mei he ngaahi hoa ngāue langa fakalakalaká, neongo ‘e ala uesia ‘a e fakafuofua ko ‘ení mei he fakafuofua ‘e toe lahi ange mo e totongi ‘o e koloa hū mai mei mulí. ‘Oku toe fakafuofua ‘e kei hokohoko atu ai pē ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloá ‘i he kaha’u vave maí pea ke toki holo ki he tu’unga fe’unga ko e pēseti ‘e 5 ‘i he fakafuofua ‘a e Pangikē Pulé (reference rate) ‘i he 2017/18. Ka neongo ia ‘oku malava ke uesia ‘a e ngaahi fakafuofua ko ’eni mei he feliliuaki ‘o e ‘ea΄, pea mo ha toe ma’olunga ange ‘a e totongi koloa hū mai mei mulí.

Na’e aofangatuku ‘e he Kovana΄, ‘e kei hokohoko atu ai pē ‘a e tokanga ‘a e Pangikē Pulé ki hono siofi mo muimui’i ofi e ngaahi fakalakalaka faka’ekonōmika fakalotofonuá mo tu’apule’angá, mo tu’u mateuteu ke liliu ‘a e ngaahi fokotu’utu’u ngāue fakapa’angá ‘o ka fiema’u, ke tauhi e ma’uma’uluta ‘a e tu’unga fakapa’angá pea pehe ki he malu mo lelei ‘o e tafa’aki fakapa’anga, pea mo fakapapau’i ‘e ‘ikai ke toe kaunga kovi ‘a e ngaahi fakalakalaka ‘oku hoko´ ki he tupu faka’ekonomika ‘oku ma’uma’uluta mo tolonga.


1 - Na’e fakahoko ‘a e liliu ki he founga hono fika’i eni´, ke fakakau ‘a hono hū mai ‘a e koloa´ pea mo e ngaahi ngāue mei muli´. Ko e founga ne ngāue’aki ‘i he ngaahi lipooti kimu’a´ ne fakakau pē ‘a hono hū mai ‘a e koloa ‘ata’atā pē


Ngaahi Faka'eke'eke

Va'a 'Ekonomika
Pangike Pule Fakafonua 'o Tonga
NUKU'ALOFA

Telefoni: (676) 24057
Fax: (676) 24201

Meili 'Elekitulonika: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Ngaahi Ma'u'anga Fakamatala

Ongoongo 'i he Lea Faka-Tonga
pdfIcon 211 KB - Ma'u atu ha'o tatau 'o e ongoongo ni.

Vakai ki ha ngaahi Ongoongo 'o e 2017.
You are here: Home ARCHIVES News 2018 Press Release Tu’utu’uni ki he Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa’anga