Tu’utu’uni ki he Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa’anga

Na’e tali ‘e he Poate ‘a e kau Talēkita ‘a e Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga´ hili ‘enau fakataha ‘i he ‘aho 15 ‘o Sune 2018, ke kei hokohoko atu ai pē ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue fakapa’anga lolotonga ‘a ia ‘oku hā atu ‘i lalo´. ‘Oku fakataumu’a eni ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangikē, ‘o fakafou mai ‘i hono tuku atu ‘a e ngaahi nō ki tu’a ke ne faka’ai’ai mo pātoloaki ‘a e tupu faka’ekonōmika ‘a e fonua´ pea mo tokoni ki he fakaakeake meiˊhe saikolone fakatalopiki ko Gita (Tropical Cyclone Gita).

a.  Ke kei hoko atu pē hono ta’etotongi ha tupu (interest) ‘i he ngaahi ‘akauni pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangike´ (Exchange Settlement Account) ‘oku fakahū ‘i he Pangikē Pule´ (zero interest rate policy);
e. Ke ‘oua ‘e toe ma’ulalo hifo he peseti ‘e 80 ‘a e lahi e ngaahi nō ‘oku tukuatu ‘e he ngaahi pangikē ‘o fakahoa ki he lahi ‘o ‘enau ngaahi fakahū pa’anga´ (loans/deposit ratio);
f. Ke kei tauhi pē ‘a e lahi ‘o e pa’anga ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale, ‘a ia ‘oku tu’utu’uni fakalao ke tauhi ‘i he Pangikē Pule´ (Statutory Reserve Deposit) ‘i he peseti ‘e 10; pea
h. Ke tu’uma’u pē ‘a e faka’amu ki he hikihiki e totongi ‘o e ngaahi koloa´ (inflation reference rate) ‘i he peseti ‘e 5%.

Na’e fakahā ‘e he Kōvana ‘o e Pangikē Pule´, Sione Ngongo Kioa, na’e tu’unga lelei pē ‘a e ngaahi ngāue faka’ekonōmika ‘i he sekitoa ‘o e ngoueˊ, toutaiˊ mo e vao’akauˊ (primary) pea mo e sekitoa ‘o e fakatupu koloa´ (secondary). Na’e hā mei heni ‘a e toe lahi ange ‘a e lahi ‘o e ngoue na’e uta atu ki tu’apule’anga´ ‘o tautautefito ki hono hū atu ‘o e ‘ufi´ mo e talo´. Na’e kake mo e nō na’e tuku atu ki he ngaahi ngāue langa´ pea pehē ki he nō langa fale taautaha´, ‘o hā mahino mei heni ‘a e toe lahi ange ‘a e fiema’u langa fale´. Na’e fetō’aki e ola ‘o e ngaahi ngāue ‘i he sekitoa ki he ngaahi ngāue´ (tertiary industry), ‘o kau ai e holo ‘a e ngaahi koniteina na’e lēsisita ‘i he lolotonga ‘o e māhina´, tupu meiˊhe fakatou holo ‘a e ngaahi koniteina taautaha´ pea mo e koniteina fakapisinisi´. Na’e tokoni ‘a e toe tokolahi ange ‘o e kakai ne tu‘uta vakapuna mai ki Tongaˊni mei tu‘apule‘anga´, ki he toe lelei ange ‘a e ngaahi ngāue ‘i he sekitoa takimamata´ ‘i ‘Epeleli.

‘Oku kei ‘i he tu‘unga lelei ‘aupito ‘a e fai fatongia ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale´, ‘o makatu‘unga meiˊhe tu‘unga fakafiemālie ‘a ‘enau tupu´ (profitability) pea pehē ki he kei ‘i he tu‘unga ma‘ulalo ai pē ‘a e ngaahi nō ‘oku palopalema´. Na‘e holo ‘a e pa‘anga ngāue (liquidity) ‘a e ngaahi pangikē ‘i ‘Epeleli ‘o makatu’unga meiˊhe totongi ‘o e pōnite ‘a e Pule’angaˊ ‘i he faka’osinga ‘o e māhina´. Na’e kake e lahi ‘o e ngaahi nō (kau ki ai ‘a e polokalama nō ‘a e pule’anga´) ‘i hono fakahoa ki he lahi ‘o e ngaahi fakahū pa‘anga (loans/deposit ratio) ‘i ‘Epeleliˊ. Na’e toe hiki mo e lahi ‘o e ngaahi nō (‘ikai kau ki heni ‘a e polokalama nō ‘a e pule’anga´) ‘i hono fakahoa ki he lahi ‘o e ngaahi fakahū pa‘anga´ (loans/deposit ratio). ‘Oku kei ma’ulalo pē ‘eni ‘i he tu’unga kuo tu’utu’uni ‘e he Pangikē Pule´ ke a’usia ‘e he ngaahi pangikē, ‘a ia ko e peseti ‘e 80. ‘Oku hā mahino mei heni ‘a e kei ‘i ai pē ‘a e faingamālie ke toe fakalahi ‘a e ngaahi nō ke tuku atu ‘e he ngaahi pangikē. Na’e kake ‘a e hulu ‘i he ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō mo e ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he fakahū pa’anga´ (weighted average interest rate spread) ‘i ‘Epeleliˊ. Na‘e makatu‘unga eni meiˊhe lahi ange ‘a e kake ‘i he ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō (weighted average lending rate) pea mo e holo ‘a e ‘avalisi ‘o e totongi tupu fakahū pa’anga´ (weighted average deposit rate).

Na‘e holo si’i ‘a e pa’anga talifaki ‘i muli´ (foreign reserves) ki he $445.9 miliona ‘i ‘Epeleli 2018, makatu‘unga meiˊ he lahiange ‘a e totongi pa’anga fakapangikē (interbank payments) ‘i he lolotonga ‘o e māhina´. ‘Oku fe‘unga ‘a e tu‘unga lolotonga ‘o e pa‘anga talifaki´ pea mo e māhina ‘e 7.91 ‘o e koloa mo e ngaahi ngāue hū mai mei muliˊ. ‘Oku kei ma’olunga pē eni ‘i he tu’unga ma’ulalo taha ‘oku fiema’u ‘e he Pangikē Pule´, ‘a ia ko e māhina ‘e 3 ki he 4 ‘o e koloa mo e ngaahi ngāue hū mai mei muli´.

‘Oku te’eki ke tuku mai ‘e he Potungāue Sitētisitika´ (Statistics Department) ‘a e fika ‘ofisiale ki he hikihiki ‘i he totongi fakalūkufua ‘o e koloa΄ ‘i ‘Epeleliˊ. Na’e uesia ‘a e totongi fakalotofonua´ ‘o tautautefito ki he koloa me’akai´ makatu’unga mei he Saikolone ko Gita´ ‘i Fepueli, ‘o hiki ai ‘a e totongi koloa fakalūkufuaˊ ki he peseti ‘e 9.8 ‘i Ma’asi 2018. ‘Oku fakafuofua ‘e he Pangikē Pule´ ‘e mā’olunga ‘i he peseti ‘e 5 ‘a e hikihiki fakata’u ‘i he totongi fakalūkufua ‘o e koloa΄ ‘i ‘Epeleli. Ko e hikihiki ko ‘eni´ ‘oku makatu’unga ia mei he fakafuofua ‘e toe lahiange ‘a e tupu ‘i he totongi ‘o e me’akaiˊ, fefononga’akiˊ, tapaka´, kava-malohiˊ (alcohol) pea mo e kava-Tongaˊ. ‘Oku fakafuofua ‘e toki a’u ki ha tu’unga fakafiemalie ange ‘a e lahi ‘o e me’akai fakalotofonua´ ki he faka’osinga ‘o e ta’u´, hili ia ‘a ‘ene uesia mei he saikolone´. ‘Oku fakafuofua ‘e tokoni eni ki he holo ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloaˊ ‘o ma’ulalo ‘i he tu’unga fe’unga´ (reference rate), ‘a ia ko e pēseti ‘e 5 ‘i he faka’osinga ‘o e 2018.

‘Oku kei tu‘uma‘u pē ‘a e fakafuofua ‘e tupu mālohi ‘a e tu‘unga totonu ‘o e tupu faka‘ekonōmika ‘i he kaha’u´. Ko e pa‘anga talifaki ‘i mulí ‘oku fakafuofua ‘e kei ‘i he tu’unga fakafiemālie pē. ‘Oku toe fakafuofua ‘e ‘i he tu’unga ma’ulalo pē ‘a e hikihiki ‘i he totongi koloaˊ pea ‘e ma’ulalo pē ia ‘i he tu’unga fe’unga (reference rate) ko e pēseti ‘e 5 ‘i he faka’osinga ‘o e 2018. ‘Oku hokohoko atu ai pē ‘a e tu’unga fakafiemālie ‘a e ngaahi pangikē. Koe’uhī ko e ngaahi fakamatala ko ‘eni´, ‘e hokohoko atu ai pē ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue fakapa’anga lolotonga´. ‘E kei hokohoko atu ai pē ‘a e tokanga ‘a e Pangikē Pule´ ki hono siofi mo muimui’i ofi e ngaahi fakalakalaka faka’ekonōmika fakalotofonua´ mo tu’apule’anga´, mo tu’u mateuteu ke liliu ‘a e ngaahi fokotu’utu’u ngāue fakapa’anga ‘o ka fiema’u pea mo fakapapau’i ‘e ‘ikai ke kaunga kovi ‘a e ngaahi fakalakalaka ‘oku hoko´ ki he tupu faka’ekonōmika ‘oku ma’uma’uluta mo tolongaˊ.


1 - Na’e fakahoko ‘a e liliu ki he founga hono fika’i eni´, ke fakakau ‘a hono hū mai ‘a e koloa´ pea mo e ngaahi ngāue mei muli´. Ko e founga ne ngāue’aki ‘i he ngaahi lipooti kimu’a´ ne fakakau pē ‘a hono hū mai ‘a e koloa ‘ata’atā pē


Ngaahi Faka'eke'eke

Va'a 'Ekonomika
Pangike Pule Fakafonua 'o Tonga
NUKU'ALOFA

Telefoni: (676) 24057
Fax: (676) 24201

Meili 'Elekitulonika: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Ngaahi Ma'u'anga Fakamatala

Ongoongo 'i he Lea Faka-Tonga
pdfIcon 278 KB - Ma'u atu ha'o tatau 'o e ongoongo ni.

Vakai ki ha ngaahi Ongoongo 'o e 2018.
You are here: Home ARCHIVES News 2018 Press Release Tu’utu’uni ki he Fokotu’utu’u Ngāue Fakapa’anga