2021

Tu‘utu‘uni ki he Fokotu‘utu‘u Ngāue Fakapa‘anga - Novema 2021

Na‘e tali ‘e he Poate ‘a e kau Talēkita ‘o e Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga´ í he ‘enau fakataha ‘i he ‘aho 11 ‘o Nōvema 2021, ke kei hoko atu pē ‘a e ngaahi tu‘utu‘uni ngāue fakapa‘anga lolotonga´ ‘a ia ‘oku hā atu ‘i lalo´. ‘Oku fakataumu‘a eni ke ngāue’aki ‘a e hulu ‘i he pa‘anga ngāue ‘a e ngaahi pangikee´, ke nō atu ki he ngaahi sekitoa fakatupu´ pea mo tokoni’i e ‘ekonōmika ‘a e fonua´ mei he ngaahi uesia ‘o e COVID-19.

a. Ke hoko atu pē hono ta’etotongi ‘a e tupu (interest) ‘i he ngaahi ‘akauni pa‘anga ngāue ‘a e ngaahi pangikee´ (Exchange Settlement Account) ‘oku fakahū ‘i he Pangikē Pule´ (zero interest rate policy).
e. Ke ‘oua ‘e toe ma‘ulalo hifo ‘i he peseti ‘e 80 ‘a e lahi e ngaahi nō ‘oku tuku atu ‘e he ngaahi pangikee´ ‘o fakahoa ki he lahi ‘o ‘enau ngaahi fakahū pa‘anga´ (loans/deposit ratio).
f. Ke tu’uma’u ‘i he peseti ‘e 10 ‘a e lahi ‘o e pa‘anga ‘a e ngaahi pangikē fakakomēsiale´, ‘a ia ‘oku tu‘utu‘uni fakalao ke tauhi ‘i he Pangikē Pule´ (Statutory Reserve Deposit).
h. Ke tauhi pē ‘a e tu‘unga ‘o e hikihiki ‘i he totongi ‘o e ngaahi koloa´ (inflation reference rate) ke ‘oua na’a laka hake í he peseti ‘e 5.
i. Muimui’i ofi ‘a e lahi ‘o e pa’anga ngāue ‘a e ngaahi pangikee´, pea liliu e peseti ‘oku tu’utu’uni fakalao ke tauhi ‘i he Pangikē Pule´ (SRD) ‘oka fiema’u.
k. Vakai’i ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e pa’anga tefito ‘a e ngaahi pangikee´ ke fe’unga, pea liliu ‘a e tu’utu’uni lolotonga´ ‘i ha taimi ‘e fiema’u ai.
l. Fakafaingofua’i ‘a e ngaahi tu’utu’uni fekau’aki mo e fetongi pa’anga muli´ ’i ha taimi ‘e fiema’u ai.
m. Hokohoko atu pē ‘a e tokoni ki he Pule‘anga′ lolotonga ‘a e taimi COVID-19 ‘aki ‘a hono tuku atu ‘a e ngaahi pōnite ‘a e Pule’anga´.
n. Tauhi ‘a e fetu’utaki vāofi mo e ngaahi kautaha fakapa’anga´ ke fakapapau’i ‘oku nau ‘i ha tu’unga mateuteu fe’unga.
ng. Hoko atu pē hono faka’ata kitu’a ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngāue ‘a e Pangikē Pule´ ‘aki hono fakahā atu ‘i he ngaahi fanongonongo tuku atu ki he kakai ‘o e fonua´.
o. Muimui‘i ofi ‘a e ngaahi uesia ‘o e mafola fakamāmani lahi ‘a e COVID-19 ‘i he ngaahi ngāue fakapa‘anga´ telia ha ngaahi faka’ilonga ‘o ha tu‘ulaveangofua.
p. Fakapapau‘i ‘oku hokohoko atu pē ‘a e talangofua ‘a e ngaahi pangikē´ mo e ngaahi kautaha fakapa‘anga ‘oku ‘ikai ko ha pangikē ki he ngaahi tu’utu’uni Fakapule’anga fekau’aki mo e COVID-19, pea ‘i he taimi tatau ‘oku kei fakahoko pe ‘a e ngaahi ngāue fakapa’anga´ ki he kakai ‘o e fonua´.

Na‘e lipooti ‘e he Kōvana ‘o e Pangikē Pule´, Sione Ngongo Kioa, na‘e ‘ilonga pē á e fakalakalaka ‘i he ngaahi ngāue faka’ekonōmika fakalotofonua´. Na‘e hā mai ‘a e tupu ‘i he sekitoa ngoue´, vaotātaa´ mo e toutai´, makatu‘unga mei he tupu ‘aki ‘a e toni ‘e 27.9 (peseti ‘e 3.9) ‘a e ngoue na‘e uta ki tu‘apule‘anga´, tautefito ki he me‘akai foha′. Na‘e ‘ilonga e kake ‘a e ngaahi ngāue ‘i he tafa‘aki ‘o e fakatupu koloa´ ‘i he ngaahi nō ne tuku atu ki he sekitoa ngaohi koloa′, ngaahi fiema‘u faka‘api′, mo e sekitoa keli‘anga koloa mo e maka´. ‘I he taimi tatau pē, na‘e fetō‘aki ‘a e ola mei he sekitoa ‘o e ngaahi ngāue´ ‘i ‘Aokosi 2021. Na‘e lahiange ‘a e lēsisita ‘o e ngaahi koniteina mei muli´ ‘aki ‘a e koniteina ‘e 430 (peseti ‘e 85.3), tupu mei he hiki fakatou‘osi ‘a e koniteina fakapisinisi mo fakataautaha. Ne makatu‘unga ‘eni mei he liliu ‘a e ngaahi halanga ‘o e vaka uta koloa ‘e ni‘ihi koe‘uhi´ ko e mafola ‘a e kalasi é taha ó e vailasi kolona óku íloa ko e Delta variant ‘i he ngaahi fonua kaunga‘api´. ‘Oku te‘eki ai pē ke hā mai ha fakalakalaka í he tu‘unga ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi ngāue ‘i he takimamata´.

Na’e hiki e totongi koloa΄ ‘i he māhina´ ‘aki ‘a e peseti ‘e 0.2 ‘o makatu‘unga ‘i he ma‘olunga ‘a e totongi koloa hū mai mei muli´. ‘I he ta‘u´ ki Siulai 2021 na‘e hiki peseti ‘e 7.0 ‘a e totongi koloa fakalūkufua´, ‘o makatu‘unga mei he hiki fakatou‘osi ‘a e totongi ngaahi koloa hū mai mei muli´ mo e ngaahi koloa fakalotofonua´. ‘Oku ma‘olunga ‘eni ‘i he tu‘unga fe‘unga ko e peseti ‘e 5. Ko e hikihiki ‘a e totongi koloa fakalotofonua´ ne fakatefito ia ‘i he koloa me‘akai´, mo e totongi ‘uhila´. Ko e ma‘olunga leva ‘a e totongi koloa hū mai mei muli´, ne makatu‘unga ia ‘i he hiki ‘a e totongi lolo΄, mo e koloa me‘akai΄.

Na‘e hiki ma‘olunga ‘a e pa‘anga talifaki ‘i muli´ (foreign reserves) ‘i he māhina´ mo e ta‘u´ ki ‘Aokosi 2021, ‘aki ‘a e $46.9 miliona mo e $195.6 miliona. Ko e hiki ‘i he māhina´ na‘e makatu‘unga ia mei he ngaahi pa‘anga tefito hū mai pea mo e talafi pa‘anga taautaha mai mei muli´. Ko e kake leva ‘a e tu‘unga ‘o e pa‘anga talifaki ‘i muli´ ‘i he ta‘u´, ne makatu‘unga mei he lahi ange ‘a e ngaahi tokoni fakapa’anga ki he patiseti´, mo e ngaahi polōseki ‘a e Pule’anga´, pea mo e ngaahi talafi pa’anga taautaha mai mei hotau kainga ‘i muli´.

‘Oku kei malu pē ‘a e fai fatongia ‘a e ngaahi pangikee´, ‘o poupou ki ai ‘a e mālohi ‘o ‘enau pa‘anga tefito´ (capital), pehē ki he hulu ‘enau pa’anga ngāue´ (liquidity). Na‘e lahiange ‘a e ngaahi fakahū pa‘anga΄ he māhina´ ‘aki ‘a e $7.7 miliona (peseti ‘e 1.0) kae holo ‘a e ngaahi nō ne tuku atu΄ ‘aki ‘a e $2.8 miliona (peseti ‘e 0.6). ‘I he‘ene pehee, na‘e holo ‘a e lahi ‘o e ngaahi fakahū pa‘anga´, ‘i hono fakahoa ki he lahi ‘o e ngaahi nō ne tuku atu´ (loans/deposit ratio) ki he peseti ‘e 58.9 ‘i ‘Aokosi 2021, ‘i hono fakahoa ki he peseti ‘e 59.8 ‘i he māhina kuo‘osi´. ‘Oku kei ma‘ulalo pē eni ‘i he tu’unga ma’ulalo taha ‘oku tu’utu’uni’i´ ‘a ia ko e peseti ‘e 80. Ko e ‘avalisi ‘o e totongi tupu ‘i he nō mo e fakahū pa‘anga´ (weighted average interest rate spread) na’e holo ‘i he māhina΄ ‘aki ‘a e poini peseti ‘e 2.8, kae hiki ‘i he ta‘u΄ ki ‘Aokosi 2021 ‘aki ‘a e poini peseti ‘e 24.7, ki he peseti ‘e 5.90.

‘I he vakai fakamuimui ‘a e Pangikē Pule΄ ki he tupu faka’ekonōmika fakalotofonua΄, ‘oku fakafuofua ‘e lelei ange ‘a e ola ‘o e ta’u fakapa‘anga 2021/22 ‘o fakatefito ‘i he fakaakeake ‘a e tu‘unga faka‘ekonōmika fakamāmani lahi΄. Neongo ‘oku ma’olunga ‘a e hikihiki ‘o e totongi koloa fakalūkufua΄ í he ta‘u´, ‘oku fakafuofua ‘e holo pē ‘a e hikihiki ‘o e totongi koloa fakalūkufua΄ ‘o ma‘ulalo ‘i he peseti ‘e 5 ‘i he māhina ‘e 6 ka hoko΄. Kaekehe, koe tu‘unga ‘o e pa‘anga talifaki ‘i mulí´ ‘oku ‘amanaki ‘e kei fakafiemālie pē ‘o lahi ange ‘i he māhina ‘e 3 ‘o e koloa mo e ngāue hū maiˊ. ‘Oku mātu’aki tokanga ‘a e Pangikē Pule´ ki hono muimui‘i ofi ‘a e ola ‘o e ngaahi ngāue faka‘ekonōmika΄ mo fakapa’anga΄, pea mateuteu ke liliu ‘a e ngaahi fokotu‘utu‘u ngāue fakapa‘anga lolotonga´ ‘o ka fiema‘u ke pukepuke ‘aki ‘a e ma‘uma‘uluta fakalotofonua΄ mo fakatu‘apule‘anga΄, pea ke tokoni foki ki he tupu faka‘ekonōmika fakalūkufua΄.


Ki ha ngaahi fakamatala fakaikiiki kataki ‘o fakafetu’utaki ki he:

Tafa’aki ‘Ekonōmika
Pangike Pule Fakafonua ‘o Tonga
Telefoni: (676) 24057 | Fax: (676) 24201
Meili Faka'elekitolonika: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Peesi 'Initaneti: www.reservebank.to

For media: Press Release in Tongan

You are here: Home 2021 News 2021 Press Release Tu‘utu‘uni ki he Fokotu‘utu‘u Ngāue Fakapa‘anga - Novema 2021